26 Μαρ Το Μεγάλο Λογοτεχνικό Βραβείο του έτους 2023
Το Μεγάλο Λογοτεχνικό Βραβείο του έτους 2023 για την προσφορά της στα Ελληνικά Γράμματα και για το σύνολο του Λογοτεχνικού της Έργου δόθηκε στη συμπατριώτισσα μας, κυρία Ζωή Σαμαρά την Παρασκευή 22 Μαρτίου στα γραφεία της Ε.Λ.Θ.
Η ομιλία της, κατά τη βράβευση της:
Θα ήθελα να συγχαρώ τους βραβευθέντες συναδέλφους, να καλωσορίσω τους Κύπριους συναδέλφους και αδελφούς μας και να ευχηθώ σε όλους μεγάλες χαρές και επιτυχίες.
Οφείλω να πω ότι νιώθω μια κάποια αμηχανία. Έχω πάρει πολλές διακρίσεις –στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Γαλλία, στην Ελλάδα–, αλλά κυρίως για το θεωρητικό μου έργο. Γι’ αυτό και θα αρχίσω με τις θερμές ευχαριστίες μου στον Πρόεδρο της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, Βαγγέλη Τασιόπουλο, την Αντιπρόεδρο, Χλόη Κουτσουμπέλη, και όλο το Διοικητικό Συμβούλιο. Να τους συγχαρώ για την εξαιρετική δουλειά τους και να τους ευχηθώ καλή επιτυχία και καλή δύναμη.
Σε μια ανθολογία της ποίησής μου που δεν ολοκλήρωσα, αποκαλούσα την εποχή μας Καιρό της γραφής. Όλοι γράφουμε και ελάχιστοι μας διαβάζουν. Λες και ήταν η ανάγνωση μια εφήμερη ή παρωχημένη ενασχόληση. Ανάγνωση, το διακριτικό γνώρισμα του μεγάλου Αριστοτέλη. Λίγα λόγια, λοιπόν, από τις σκέψεις μου στα πρώτα βήματά μου στην Ποιητική, όταν ήμουν μεταπτυχιακή φοιτήτρια.
Εμείς εδώ όλοι πλέον γνωρίζουμε ότι η ανάγνωση κρύβει το μυστικό να ευνοεί την ανάδυση από τη σκέψη μας λέξεων, μελωδιών, εικόνων. Είναι η μεγάλη συνθετική τέχνη, που οδηγεί αναπόφευκτα στη γραφή. Αν αναγιγνώσκω σημαίνει γνωρίζω ξανά, τότε η παιδεία μας είναι αυτή που διαβάζει. Οι γνώσεις μας αναζωογονούν τα νοήματα, διαφορετικά η ανάγνωση είναι ένας τυχαίος περίπατος ανάμεσα σε μονοσήμαντες λέξεις. Βέβαια, η ανάγνωση δεν είναι φαύλος κύκλος, είναι μαγικός κύκλος. Αν δεν διαβάζουμε, δεν αποκτούμε το δικό μας βλέμμα, τον δικό μας τρόπο να βλέπουμε τον Κόσμο και την κατεξοχήν γραφή, που είναι η λογοτεχνική. Και τότε, η λογοτεχνία, καθώς τρέφεται από την πολυσημία της, κινδυνεύει να γίνει μονοσήμαντη, να στερέψει.
Όσοι μαθαίνουν ότι γράφω συνεχώς ποίηση με ρωτούν:
Τότε γιατί δημοσιεύεις τόσο λίγα ποιήματα;
Μα γιατί νιώθω δέος μπροστά στους ποιητές που έχω διδάξει και μάλιστα από πολύ νέα σε πολλά πανεπιστήμια. Δίδαξα ακόμη και σε παιδιά της δευτέρας λυκείου, προσκεκλημένη από τις καθηγήτριές τους, όταν ανέλαβα το μάθημα της Θεωρίας της Λογοτεχνίας στη Σχολή Επιμόρφωσης. Τότε ανακάλυψα ότι τα δεκαεξάχρονα, καθώς είχαν καθαρό βλέμμα, έφταναν στα βάθη του νοήματος. Τι απέγιναν αυτοί οι αναγνώστες σήμερα;
Κανείς δεν με ρώτησε: Δεν νιώθεις δέος όταν διδάσκεις; Ναι, θα απαντούσα, γι’ αυτό και καλούσα τους φοιτητές να αγκαλιάσουν το ποίημα, να χορέψουν μαζί του, να βιώσουν κάθε συλλαβή του, να το αναλύσουν με τη φιλοσοφική έννοια της λέξης, κοντολογίς, να επιστρέψουν στις ρίζες των πραγμάτων. Τους αποκάλυπτα ένα μυστικό: στον έντεχνο γραπτό λόγο, η λέξη παίζει θέατρο, υποδύεται συγχρόνως πολλές σημασίες. Παίζει κρυφτό μαζί μας, εμφανίζεται, και, ενώ κρύβεται –το δευτερόλεπτο που τη χάνουμε από τα μάτια μας–, ανανεώνεται. Η λογοτεχνία ενθαρρύνει τις λέξεις να αλλάζουν συνεχώς προσωπείο. Αυτό το προσωπείο ήθελα να πιάσουν στα χέρια τους οι φοιτητές / οι φοιτήτριες, να το νιώσουν.
Την ανάγνωση της λογοτεχνίας αποκαλώ πρωτοανάγνωση –όρος του Ριφφατέρ– ή υπερανάγνωση. Και οι δύο διαδικασίες είναι δώρα του κειμένου στον υπεραναγνώστη. Η έκσταση του κειμένου είναι προνόμιο που το κείμενο παραχωρεί μόνο στον αναγνώστη δήλιο κολυμβητή, όπως θα έλεγαν οι Αρχαίοι.
Το βιβλίο ταυτίζεται με το Δένδρο της Ζωής στον Κήπο της Εδέμ. Με τα φύλλα του, όπως η πυκνή φυλλωσιά του δέντρου, συμβολίζει τα άπειρα βήματα προς τη γνώση, προς το Κέντρο του Κόσμου. Ας πείσουμε, λοιπόν, τους γύρω μας να επιστρέψουν στην ανάγνωση. Και να θυμούνται πως, όταν διαβάζουμε λογοτεχνία, δεν κάνουμε ψυχανάλυση, ούτε του συγγραφέα ή του έργου, ούτε του εαυτού μας, αλλά κυρίως ψυχοσύνθεση: ανακαλύπτουμε τη δημιουργικότητά μας.
Ζωή Σαμαρά
26.3.2024
Η ομιλία της, κατά τη βράβευση της:
Θα ήθελα να συγχαρώ τους βραβευθέντες συναδέλφους, να καλωσορίσω τους Κύπριους συναδέλφους και αδελφούς μας και να ευχηθώ σε όλους μεγάλες χαρές και επιτυχίες.
Οφείλω να πω ότι νιώθω μια κάποια αμηχανία. Έχω πάρει πολλές διακρίσεις –στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Γαλλία, στην Ελλάδα–, αλλά κυρίως για το θεωρητικό μου έργο. Γι’ αυτό και θα αρχίσω με τις θερμές ευχαριστίες μου στον Πρόεδρο της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, Βαγγέλη Τασιόπουλο, την Αντιπρόεδρο, Χλόη Κουτσουμπέλη, και όλο το Διοικητικό Συμβούλιο. Να τους συγχαρώ για την εξαιρετική δουλειά τους και να τους ευχηθώ καλή επιτυχία και καλή δύναμη.
Σε μια ανθολογία της ποίησής μου που δεν ολοκλήρωσα, αποκαλούσα την εποχή μας Καιρό της γραφής. Όλοι γράφουμε και ελάχιστοι μας διαβάζουν. Λες και ήταν η ανάγνωση μια εφήμερη ή παρωχημένη ενασχόληση. Ανάγνωση, το διακριτικό γνώρισμα του μεγάλου Αριστοτέλη. Λίγα λόγια, λοιπόν, από τις σκέψεις μου στα πρώτα βήματά μου στην Ποιητική, όταν ήμουν μεταπτυχιακή φοιτήτρια.
Εμείς εδώ όλοι πλέον γνωρίζουμε ότι η ανάγνωση κρύβει το μυστικό να ευνοεί την ανάδυση από τη σκέψη μας λέξεων, μελωδιών, εικόνων. Είναι η μεγάλη συνθετική τέχνη, που οδηγεί αναπόφευκτα στη γραφή. Αν αναγιγνώσκω σημαίνει γνωρίζω ξανά, τότε η παιδεία μας είναι αυτή που διαβάζει. Οι γνώσεις μας αναζωογονούν τα νοήματα, διαφορετικά η ανάγνωση είναι ένας τυχαίος περίπατος ανάμεσα σε μονοσήμαντες λέξεις. Βέβαια, η ανάγνωση δεν είναι φαύλος κύκλος, είναι μαγικός κύκλος. Αν δεν διαβάζουμε, δεν αποκτούμε το δικό μας βλέμμα, τον δικό μας τρόπο να βλέπουμε τον Κόσμο και την κατεξοχήν γραφή, που είναι η λογοτεχνική. Και τότε, η λογοτεχνία, καθώς τρέφεται από την πολυσημία της, κινδυνεύει να γίνει μονοσήμαντη, να στερέψει.
Όσοι μαθαίνουν ότι γράφω συνεχώς ποίηση με ρωτούν:
Τότε γιατί δημοσιεύεις τόσο λίγα ποιήματα;
Μα γιατί νιώθω δέος μπροστά στους ποιητές που έχω διδάξει και μάλιστα από πολύ νέα σε πολλά πανεπιστήμια. Δίδαξα ακόμη και σε παιδιά της δευτέρας λυκείου, προσκεκλημένη από τις καθηγήτριές τους, όταν ανέλαβα το μάθημα της Θεωρίας της Λογοτεχνίας στη Σχολή Επιμόρφωσης. Τότε ανακάλυψα ότι τα δεκαεξάχρονα, καθώς είχαν καθαρό βλέμμα, έφταναν στα βάθη του νοήματος. Τι απέγιναν αυτοί οι αναγνώστες σήμερα;
Κανείς δεν με ρώτησε: Δεν νιώθεις δέος όταν διδάσκεις; Ναι, θα απαντούσα, γι’ αυτό και καλούσα τους φοιτητές να αγκαλιάσουν το ποίημα, να χορέψουν μαζί του, να βιώσουν κάθε συλλαβή του, να το αναλύσουν με τη φιλοσοφική έννοια της λέξης, κοντολογίς, να επιστρέψουν στις ρίζες των πραγμάτων. Τους αποκάλυπτα ένα μυστικό: στον έντεχνο γραπτό λόγο, η λέξη παίζει θέατρο, υποδύεται συγχρόνως πολλές σημασίες. Παίζει κρυφτό μαζί μας, εμφανίζεται, και, ενώ κρύβεται –το δευτερόλεπτο που τη χάνουμε από τα μάτια μας–, ανανεώνεται. Η λογοτεχνία ενθαρρύνει τις λέξεις να αλλάζουν συνεχώς προσωπείο. Αυτό το προσωπείο ήθελα να πιάσουν στα χέρια τους οι φοιτητές / οι φοιτήτριες, να το νιώσουν.
Την ανάγνωση της λογοτεχνίας αποκαλώ πρωτοανάγνωση –όρος του Ριφφατέρ– ή υπερανάγνωση. Και οι δύο διαδικασίες είναι δώρα του κειμένου στον υπεραναγνώστη. Η έκσταση του κειμένου είναι προνόμιο που το κείμενο παραχωρεί μόνο στον αναγνώστη δήλιο κολυμβητή, όπως θα έλεγαν οι Αρχαίοι.
Το βιβλίο ταυτίζεται με το Δένδρο της Ζωής στον Κήπο της Εδέμ. Με τα φύλλα του, όπως η πυκνή φυλλωσιά του δέντρου, συμβολίζει τα άπειρα βήματα προς τη γνώση, προς το Κέντρο του Κόσμου. Ας πείσουμε, λοιπόν, τους γύρω μας να επιστρέψουν στην ανάγνωση. Και να θυμούνται πως, όταν διαβάζουμε λογοτεχνία, δεν κάνουμε ψυχανάλυση, ούτε του συγγραφέα ή του έργου, ούτε του εαυτού μας, αλλά κυρίως ψυχοσύνθεση: ανακαλύπτουμε τη δημιουργικότητά μας.
Ζωή Σαμαρά
26.3.2024
Καρπαθιακά Νέα
